یادداشتی کوتاه جذب مخاطب با شبه بخت‌آزمایی؛ یک آسیب مضاعف اینفلوئنسری مذهبی مطالعه یادداشت 🔸 یک لیوان شطح داغ @Asheykh_ir

💠 قمار، بخت‌آزمایی و شبه‌بخت‌آزمایی؛ نگاهی فقهی و اجتماعی با تأکید بر دیدگاه رهبر انقلاب در فقه اسلامی، «قمار» عنوانی است که به‌صورت اجماعی از سوی تمامی فقها حرام دانسته شده است. قمار، به هر نوع بازی یا معامله‌ای اطلاق می‌شود که در آن برد و باخت مالی بر پایه شانس و بدون تبادل واقعی و مشروع کالا یا خدمات شکل بگیرد. در کنار قمار، عنوان دیگری به نام بخت‌آزمایی نیز در فقه مطرح است. بخت‌آزمایی معمولاً در قالب پرداخت پول در قبال دریافت برگه‌ای صورت می‌گیرد که به دارنده آن، شانس شرکت در قرعه‌کشی و احتمال برد جایزه‌ای مالی می‌دهد. این معاملات به اشکال مختلفی انجام می‌شوند، از جمله: 1. پرداخت پول در برابر دریافت برگه و شرکت در قرعه‌کشی شرکت یا مؤسسه. 2. مشارکت در قرعه‌کشی بدون خرید رسمی برگه، با پرداخت پول و دریافت سند مشارکت. 3. فروش برگه‌ها با انگیزه کمک خیریه، همراه با اعطای جایزه برای تشویق. 4. پرداخت پول به‌عنوان قرض به شرکت با وعده پرداخت جایزه در صورت برنده شدن در قرعه. 5. گرو گذاشتن پول به‌عنوان رهن برای شرکت در قرعه‌کشی. در تمامی این اشکال، فقهای شیعه و اهل‌سنت غالباً این نوع معامله را مصداق قمار دانسته و آن را حرام اعلام کرده‌اند؛ چراکه عنصر شانس و احتمال در کسب مال بدون تبادل مشروع وجود دارد. شبه بخت‌آزمایی؛ پدیده‌ای نوظهور اما مسئله‌دار در سال‌های اخیر، شکل تازه‌ای از قرعه‌کشی تحت عنوان شبه بخت‌آزمایی ظهور کرده است. در این شیوه، شرکت‌کنندگان الزاماً پولی پرداخت نمی‌کنند، بلکه با انجام کاری مانند پاسخ دادن به سؤالات، تگ کردن دوستان، یا انتشار یک پست، به لیست قرعه‌کشی اضافه می‌شوند و شانس بردن جایزه‌ای – عمدتاً مالی یا معنوی – را پیدا می‌کنند. هرچند در ظاهر، این روش با قمار و بخت‌آزمایی تفاوت دارد، اما بررسی محتوایی آن نشان می‌دهد که بسیاری از اشکالات اخلاقی، روانی و فرهنگی مشابه در آن نهفته است. رهبر انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در تاریخ ۱۱ مهر ۱۳۸۳ در بیانی انتقادی نسبت به این روند در برنامه‌های تلویزیونی فرمودند: «یک روز من دیدم در یک برنامه‌ تلویزیونی پنج میلیون تومان به یک نفر جایزه دادند؛ برای این‌ که به چند سؤال جواب داد! این سرگرمیِ خیلی جالبی نیست... این کار منطقی ندارد که مثلاً بنده بدانم انجیل عربی است یا یونانی است یا لاتینی است، بعد بگویند حالا که شما دانستید، این پانصد هزار تومان مال شما! این کار معنی ندارد...» ایشان صراحتاً این گونه فعالیت‌ها را فاقد منطق و مروج تنبلی ذهنی دانسته‌اند و تأکید می‌کنند که اگرچه ترویج علم مهم است، اما این نوع از مسابقات، در عمل اثر عکس دارند و باعث ضربه به فرهنگ کار، تولید و انگیزه‌های درونی افراد برای پیشرفت واقعی می‌شوند. جذب مخاطب با شبه بخت‌آزمایی؛ یک آسیب مضاعف اینفلوئنسری مذهبی متأسفانه، در فضای مجازی شاهد گسترش شگردهای شبه بخت‌آزمایی با رنگ و لعاب مذهبی هستیم. برخی صفحات مذهبی با عناوینی چون: قرعه‌کشی سفر کربلا یا اربعین دریافت تربت یا انگشتر متبرک کمک‌هزینه زیارت و... از مخاطبان می‌خواهند پست یا پیامشان را بازنشر دهند تا در قرعه‌کشی شرکت داده شوند. این کار که به‌ظاهر جذاب، معنوی و کم‌هزینه به‌نظر می‌رسد، در واقع در امتداد همان پدیده شبه بخت‌آزمایی است که رهبری نسبت به آن هشدار داده‌اند. چنین اقداماتی نه‌تنها از نظر شرعی محل تردید و گاه اشکال هستند، بلکه از منظر فرهنگی نیز باعث سطحی‌سازی دین، کاهش اعتبار نهادهای مذهبی و افزایش مصرف‌گرایی به‌جای تعمیق ایمان می‌شوند. جمع‌بندی گرچه استفاده از شیوه‌های نو در تبلیغ و ترویج دین ضروری است، اما مرز میان جذب مخاطب مؤمنانه و دام‌گستری عوام‌فریبانه باریک است. هر گونه ترویج «شبه‌بخت‌آزمایی» باید با دقت فقهی، درایت فرهنگی، و توجه به هشدارهای رهبری مورد بررسی قرار گیرد. راه دین، راه عقلانیت، رشد، انگیزه درونی و کرامت انسانی است، نه ترویج شانس و جایزه به‌عنوان ابزار هدایت. 🔸 یک لیوان شطح داغ @Asheykh_ir