یادداشت | بزرگ مقیاس ها، بازتاب اقتصاد سیاسی یا پویایی طبیعی بازار؟ ✍️ حسین عباسی فر ▪️ در سال‌های اخیر، نقش شرکت‌های بزرگ در ساختار اقتصادی کشورها به موضوعی بحث‌برانگیز تبدیل شده است. بررسی الگوی تخصیص تسهیلات بانکی نشان می‌دهد که این بنگاه‌ها نه صرفاً بر اساس کارایی اقتصادی، بلکه تحت تأثیر روابط اقتصاد سیاسی شکل گرفته‌اند. آمارها حاکی از آن است که در حالی که سهم عددی وام‌های خرد از کل تسهیلات بانکی قابل توجه است، اما از نظر حجمی، سهم غالب به وام‌های کلان اختصاص می‌یابد. این در حالی است که مطالعات تجربی نشان می‌دهد نرخ نکول در وام‌های کلان به طور معناداری بالاتر از وام‌های خرد است. . 🔶 این پارادوکس ظاهری را می‌توان از دو منظر تحلیل کرد. نخست، از دیدگاه نظریه بازی‌ها، روابط درهم‌تنیده بین نهادهای بانکی و بنگاه‌های بزرگ نشان‌دهنده تعادل نابهینه (Nash Suboptimal Equilibrium) است که در آن هر دو طرف با حفظ وضع موجود به حداکثرسازی منافع کوتاه‌مدت خود می‌پردازند. در نظریه بازی‌ها، وضعیتی که بازیگران با وجود امکان دستیابی به نتیجه بهتر، به دلیل عدم همکاری یا تضاد منافع، در حالتی غیربهینه باقی می‌مانند تعادل نابهینه یا زیربازی نش می گویند. به عنوان مثال بانک‌ها و بنگاه‌های بزرگ با وجود آگاهی از آسیب‌های سیستماتیک، به روابط رانتی ادامه می‌دهند چون تغییر رفتار برای یک طرف به تنهایی زیان‌بار است. دوم، از منظر اقتصاد سیاسی، این الگو بازتابی از «تله رانت‌جویی» (Rent-Seeking Trap) است که در آن شبکه‌های قدرت، منابع مالی را به سمت بازیگران خاص هدایت می‌کنند. ما در وضعیتی قرار داریم که در آن بازیگران اقتصادی (شرکت‌ها، افراد یا نهادها) به جای ایجاد ارزش واقعی، منابع خود را صرف کسب امتیازات ویژه (مثل وام و ارز ارزان‌قیمت یا معافیت‌های مالیاتی و...) می کنند. 🔷 شواهد نشان می‌دهد که این وضعیت ساختاری ناسالم ریشه در سه عامل زیر دارد: ۱. چرخه هم‌پیوندی منافع (Interest Confluence Cycle) که در آن مدیران بانکی و سهامداران بزرگ‌مقیاس‌ها در حلقه‌های تصمیم‌گیری مشترک قرار می‌گیرند. این وضعیتی است که در آن تصمیم‌گیران اقتصادی (مثل مدیران بانک‌ها، سیاستمداران و بنگاه‌های بزرگ) به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم از تخصیص منابع به یکدیگر منتفع می‌شوند. مثلا وقتی مدیران بانک‌ها به شرکت‌هایی وام می‌دهند که خودشان در آن سهام دارند یا با سیاستمداران مرتبط هستند. ۲. شکست نظارتی که اجازه می‌دهد بنگاه‌های دارای ارتباط سیاسی از مکانیسم‌های انضباط مالی فرار کنند. ناتوانی نهادهای ناظر (مثل بانک مرکزی یا سازمان‌های ضدفساد) در جلوگیری از سوءاستفاده از منابع عمومی به دلیل ضعف قوانین، فساد یا نفوذ بازیگران قدرتمند سبب می شود تا یک شرکت بزرگ با وجود سابقه نکول وام‌های قبلی، باز هم تسهیلات جدید دریافت کند. ۳. توهم کارکردی (Functional Illusion) که در آن سیاست‌گذاران به اشتباه فرض می‌کنند حمایت از بزرگ‌مقیاس‌ها معادل تحریک رشد اقتصادی است. باور نادرست سیاست‌گذاران مبنی بر اینکه حمایت از شرکت‌های بزرگ (مثلاً با اعطای وام‌های کلان) لزوماً به رشد اقتصادی منجر می‌شود، بدون توجه به کارایی واقعی این بنگاه‌ها سبب شده تا دولت مثلا به بهانه «حمایت از تولید ملی» به یک شرکت بزرگ وام دهد، اما این شرکت به‌جای سرمایه‌گذاری مولد، بدهی‌های قبلی را تسویه کند. 🔶 راهکار بنیادین برای خروج از این بن‌بست، بازطراحی ساختار نظام بانکی است. مطالعات تطبیقی نشان می‌دهد که کشورهایی با نظام بانکی متمرکز (مانند مدل بانک توسعه‌ای سنگاپور) توانسته‌اند تاحدی تخصیص منابع را با اهداف کلان اقتصادی از جمله رشد اقتصادی و عدالت همسو کنند. در این راستا، ادغام بانک‌های دولتی و خصوصی در یک ساختار یکپارچه تحت عنوان «بانک ملی» با ویژگی‌های زیر پیشنهاد می‌شود: - حذف موازی‌کاری‌های نهادی از طریق ادغام شبکه‌های اعتباری - ایجاد پنجره‌های تخصصی اعتباری بر اساس نیازهای بخش‌های مولد (صنعت، کشاورزی، فناوری، خدمات و ...) - طراحی مکانیسم‌های نظارتی مستقل با حضور نهادهای مردمی و علمی این تحول ساختاری دو اثر کلان خواهد داشت:۱. شکستن چرخه رانت‌جویی از طریق قطع ارتباط مستقیم بین اعتباردهندگان و دریافت‌کنندگان بزرگ. ۲. تقویت حکمرانی پولی با ایجاد هماهنگی بین سیاست‌های پولی و اهداف کلان اقتصادی و عدالت اجتماعی؛ 🔷 نظام‌های بانکی پراکنده مستعد رانت‌جویی هستند، اما بانک ملی متمرکز با نظارت قوی می‌تواند منابع را عادلانه‌تر توزیع کرده و رقابت مبتنی بر کارایی را تقویت کند. این تغییر، بنگاه‌های ناکارآمد را به بازسازی وادار کرده و فرصت رشد برای بنگاه‌های متوسط با پتانسیل بالا فراهم می‌کند. ✅ @asreiranian_ir

⭕ دومین قسمت برنامه گفتگویی “عصر گفت‌و‌گو“ 🔹گفتگوی حول محور ده ها کار وزارت خارجه «فرصت های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی وزارت خارجه» به میزبانی مقداد خداداد 🔸مهمان: محسن شاطر زاده «سفیر اسبق ایران در برزیل» مشاهده برنامه در صفحه آپارات: https://www.aparat.com/v/tahd1if مشاهده برنامه در صفحه یوتیوب: https://youtu.be/3OckI1YYMuo ✅ @asreiranian_ir

📷عکس نوشت؛ شکست های ترامپ، سیاست های یک جانبه نفوذ را تضعیف کرد ⭕️ از سیاست های ناکارآمد در قبال ایران تا جنگ تجاری با چین ✍️ فریبا کلهر ✅ @asreiranian_ir

📷عکس نوشت؛ تله تونل ها در انتظار ارابه های جذعون؟ ⭕️ بزرگ ترین حمله زمینی نظامی رژیم صهیونیستی با «لباس زنانه» آغاز شد؛ چه رخ خواهد داد؟ ✅ @asreiranian_ir