یادداشت | سکویی برای سقوط “ نقد ویرانشهر سرمایه سالاری در سینما و ادبیات ✍️ محمد رضا طاهری ✔️ بخش اول ▪️ پلتفرم یا سکو (۲۰۱۹)، یکی دیگر از فیلم های شاخص در ترسیم دیستوپیای سرمایه سالاری است. این فیلم متعلق به سینمای اسپانیا و ساخته گالدر گازتلو اوروتیا است. جامعه سرمایه سالار در این فیلم همچون سکویی برای سقوط در تباهی حرص و طمع و فقر و خشونت ترسیم می شود. جامعه مبتنی بر منطق سرمایه سالاری به زندانی عمودی به نام گودال تشبیه شده است که دارای یک ساختار به شدت طبقاتی و نابرابر است. در ابتدای فیلم راوی چنین می گوید : «سه نوع آدم وجود دارد، آنهایی که بالا هستند، آنهایی که پایین هستند و آنهایی که سقوط می کنند.» 🔶 بر این اساس، ساختار طبقاتی جامعه باید به گونه ای باشد که امکان تحرک اجتماعی صعودی وجود نداشته باشد. اما در فیلم این فرصت برای هر فرد وجود دارد که در پایان هر ماه به طبقات بالاتر صعود کند. از اینرو می توان اینگونه برداشت کرد که مقصود از سقوط در روایت ابتدایی فیلم، سقوط اخلاقی است، چرا که افرادی که در این ویرانشهر سرمایه سالارانه به طبقات بالاتر راه پیدا می کنند، به دلیل حاکم بودن پارادایم سرمایه سالاری که بر فردگرایی نفع محور استوار است، گرفتار حرص، طمع، زیاده خواهی، مصرف گرایی و بی اعتنایی به طبقات پایین تر می شوند، و لذا عملاً دچار سقوط اخلاقی شده اند. تعیین جایگاه هر فرد بر حسب تصادف، یادآور بحث توزیع بلاضابطه و اقتضائی مواهب اجتماعی در اندیشه جان رالز است که در سلسله مقالات درباره عدالت، توسط نگارنده، تحت عنوان قمار طبیعت مورد بررسی قرار گرفته است. 🔷 همچنانکه در فیلم مشاهده می کنیم، در آغاز هر ماه، هر فرد در جایگاهی چشم می گشاید که هیچ ضابطه ای در تعیین آن جایگاه وجود ندارد و چیزی شبیه به قمار یا قرعه است. از اینرو هیچ فردی استحقاق آن جایگاه را ندارد. دو کودک را در نظر بگیرید که یکی در طبقات بالای جامعه و درخانواده ای ثروتمند به دنیا می آید و دیگری در پایین ترین طبقه جامعه و خانواده ای بسیار فقیر چشم به جهان می گشاید. نه کودکی که در خانواده ثروتمند به دنیا آمده است، استحقاق آن ثروت و رفاه را دارد و نه کودکی که در فقر به دنیا آمده است، مستحق آن فقرو نداری است. به همین دلیل بازتوزیع منابع و ثروت جامعه ضرورت پیدا می کند تا عدالت و انصاف برقرار شود، امری که لازمه تحقق همبستگی اجتماعی است. این مطلب، مضمون اصلی فیلم پلتفرم است، زیرا معضل اساسی در جامعه سرمایه سالار، سیطره فردمحوری و بی توجهی به عدالت است که همبستگی اجتماعی را ازمیان برده است. ایده همبستگی اجتماعی، اصلی ترین مضمون این فیلم است که بارها از زبان شخصیت های فیلم تکرار می شود. ✅ @asreiranian_ir

✔️ بخش دوم 🔷 سقوط و صعود بلاضابطه و تصادفی افراد اشاره ای نیز به اقتصاد کازینویی دارد که در برابر اقتصاد تولید قرار می گیرد. اقتصاد کازینویی که مبتنی بر سوداگری و سفته بازی است، اقتصادی است که سودهای بادآورده برای صاحبان ثروت و قدرت و فقر و بیکاری و تورم را برای جامعه به همراه دارد. فرم بصری پلتفرم بر خلاف فیلم برف شکن، که در مقالات بعدی بدان خواهیم پرداخت، عناصری از یک درام روانشناختی را نیز در خود دارد. دلیل این امر نیز توجه این فیلم به مقوله اخلاق در کنار ساختار طبقاتی و نابرابر جامعه است. 🔶 از این رو این فیلم را می توان نقدی بر ایده اصلی اقتصاد بازار آدام اسمیت نیز دانست که بنای جامعه را بر نفع طلبی شخصی استوار می کند. اسمیت در جمله معروفی می گوید: «این به خاطر خیرخواهی قصاب، آبجوساز، و نانوا نیست که ما شام خود را انتظار داریم، بلکه بخاطر نفع خودشان است.» نتیجه نفع گرایی فردگرایانه اسمیتی در طبقات بالا را می توان در فقر و خشونت و مرگ ناشی از گرسنگی طبقات پایین مشاهده کرد. البته پلتفرم به این نکته تفطن دارد که توجه به اخلاق لزوماً به این معنا نیست که مسأله نابرابری و بی عدالتی اجتماعی صرفا با مواعظ اخلاقی قابل حل باشد. ازهمین روست که گورنگ، قهرمان فیلم، در ابتدای داستان با یک کتاب وارد زندان می شود. اما خیلی زود به این امر وقوف پیدا می کند که موعظه به تنهایی کارساز نیست و لذا به زور و اجبار متوسل می شود تا یک نظام توزیعی عادلانه برقرار کند، توزیعی که به بیان رالز، دراین ساختار نابرابر بیشترین نفع را برای محروم ترین افراد داشته باشد. 🔷 ساختار عمودی زندان که استعاره ای از ساختار جامعه سرمایه سالارانه است، متضمن جدایی و نابرابری عمیق میان افراد و طبقات اجتماعی است. پیام اصلی فیلم آن است که تنها راه نجات از این دیستوپیای سرمایه سالاری، ایجاد همبستگی و پیوند در جامعه از طریق قیام به عدالت و اخلاق مداری است. تنها عدالت و اخلاق است که می تواند پیوندهای اجتماعی را استوار سازد و دلها را به یکدیگر نزدیک کند و یه یک اجتماع انسانی شکل دهد. بدین سان مادامیکه پارادایم سرمایه سالاری، هر فرد را در سلول خودمداری خویش گرفتار کرده است، هیچ اجتماع انسانی تحقق پیدا نخواهد کرد. ✅ @asreiranian_ir

📷عکس نوشت؛ مرکز اطلاعات مالی؛ درگیر حواشی، دور از متن ✍️ مسعود براتی ✅ @asreiranian_ir