هدایت شده از تنها مسیر بندگی
📌نقدی بر رویکرد سید منیرالدین هاشمی در فلسفه و عرفان معاصر(بخش دوم)
▫️آیت‌الله سبحانی (فقیه و متکلم معاصر)
ایشان بارها بر لزوم مرزبندی بین روش عقلانی-فلسفی و ذوق عرفانی تاکید کرده‌اند. در کتاب‌ها و جلسات خود تصریح کرده‌اند که اگرچه در حکمت اشراق یا عرفان نظری برخی مطالب بلند هست، اما نباید معرفت شهودی را مساوی معرفت یقینی عقلی دانست و «ترجیح تجربه باطنی» بر عقل جمعی را خطا می‌دانند.
▫️آیت‌الله جوادی آملی (فسلفی و مفسر قرآن)
در آثار خود (خصوصاً تفسیر موضوعی و مباحث فلسفی)، تاکید دارند که اگرچه عرفان و مکاشفه به‌جا و لازم است، اما تفسیر و بُرهان و عقل مفصل نباید قربانی «ادعاهای شهودی» شود؛ بلکه باید همه چیز بر محور منطق و استدلال عقلی پیش برود. همچنین بارها نسبت به خلط علوم معنوی با علوم تجربی و عدم ورود به نقد سیستماتیک علوم جدید در جنبش‌های عرفانی هشدار داده‌اند.
▫️دکتر عبدالحسین خسروپناه (فلسفه علم و عقلانیت دینی)
ایشان کتاب‌ها و مقالات متعددی در فلسفه علم دینی دارند و در آنجا، ضمن تمجید از عرفان اسلامی و حکمت متعالیه، تأکید می‌کنند که «جدا کردن عرفان و حکمت از فرآیند نظام‌مند علم‌آفرینی» و «عدم توجه به روش‌شناسی جدید علم» باعث می‌شود که این اندیشه‌ها پاسخگوی سوالات واقعی عصر ما نباشند.
▫️دکتر رضا داوری اردکانی (رئیس فرهنگستان علوم)
ایشان رویکردهای سنتیِ عرفانی را، به‌ویژه در باب علم دینی، دارای «انباشت فراموشی نسبت به مسائل جدید علم و تکنولوژی» می‌دانند و تاکید دارند اگر فلسفه و عرفان ما قرار است برای آینده تمدنی کارآمد باشد، باید جدی‌تر به عرصه تکنولوژی و اقتضائات علم مدرن وارد شود.
▫️آیت‌الله سیّد کمال حیدری (مفسر و استاد فلسفه)
در دروس کلام و فلسفه، بارها تاکید کرده که امتزاج شدید عرفان شهودی و فلسفه، اگر به حذف یا تضعیف عقل و استدلال منجر شود، برخلاف سنت قرآنی و عقلانی اسلام است
▫️آیت‌الله سبحانی:
در نقد به افراط عرفا در ترجیح شهود باطنی بر عقل گفته‌اند:
«اگر انسان در مسایل دینی فقط به شهود خود بسنده‌کند و عقل و نقل را رها سازد، نه به حقیقت عرفان، نه به حقیقت دین و نه به حقیقت عقل خواهد رسید.»
▫️آیت‌الله جوادی آملی:
ایشان در مواردی نظیر «عرفان‌زدگی» یا رواج برداشت‌های غیرمنضبط از عرفان و تفسیر آیات با مکاشفه شخصی، تذکر داده‌اند:
«راه رسیدن به باطن دین بر عقل متکی است و شهود اگر بی‌ضابطه و بیرون از معیار وحی و شریعت باشد، ارزش معرفتی ندارد.»
▫️دکتر احمد احمدی (فقیه و فیلسوف):
ضمن نقد مشابه، اشاره کرده است:
«ما به عرفان نیاز داریم اما اگر عرفان، پاسخگوی پرسش‌ها و چالش‌های علمی و اجتماعی نشود، به بازگشت به گذشته و عزلت درون‌گرایی منجر می‌گردد.»
▫️دکتر خسروپناه:
در نشست‌های تخصصی فلسفه علم اسلامی، با اشاره غیرمستقیم به برخی شاگردان حکمت متعالیه:
«مبالغه در علم حضوری و شهود شخصی و بی‌توجهی به سامان‌دهی علم مدرن و نیاز جامعه امروز، معنایش توقف در گذشته است.»
▫️آیت‌الله سبحانی
در کتاب «نقد فلسفه و عرفان»، درباره جریان‌های غالی در عرفان (که هاشمی نیز با آنها اشتراک مبنایی دارد) می‌نویسد:
«تجربه باطنی تا زمانی ارزشمند است که در چهارچوب عقل و وحی باشد وگرنه به آفت فردگرایی و خروج از معیار علم و دین مبتلا می‌شود.»
▫️آیت‌الله جوادی آملی
در بحث‌های تفسیری و مباحث فقه الحکومة العلمیة خود، به‌شدت نسبت به «غلو در شهود و مکاشفه شخصی» هشدار داده است:
«عرفان، اگر مطابق شریعت و عقل نباشد، به انحراف کشیده خواهد شد. حتی شواهد وجدانی و قلبی اگر در چارچوب معیارهای وحی و عقل نباشد، قابل استناد علمی و دینی نیست.»
▫️دکتر عبدالحسین خسروپناه
در مصاحبه با “نقد و نظر”:
«ما نباید عرفان و حکمت را به‌گونه‌ای عرضه کنیم که گویا علم روز و فناوری و مسئله جامعه امروز برای آنها هیچ اهمیتی ندارد… دیدگاه‌هایی که صرفاً عرفانی‌اند، از پاسخ به نیاز تمدنی امروز عاجزند.»
▫️دکتر رضا داوری اردکانی
در نقد کلی نگرش سنت‌گرا در فرهنگستان علوم:
«ما نمی‌توانیم با تکرار بی‌نقد سنت عرفانی و فلسفی و بی‌اعتنایی به دستاوردهای جدید، به زایش تمدن و علوم نوین اسلامی برسیم.»
@slamLifeStyles