🔹ارتباط ضرر با انواع فعالیت‌های فرهنگی: یکم. حکم فعالیت‌هایی که پیوسته ملازم با نوعی ضرر است؛ مانند جهاد؛ دوم. حکم فعالیت‌هایی که در برخی موارد در آن ضرر وجود دارد؛ سوم. بحث از اینکه موضوعا چه کاری ضرر است. 🔸یکم. ارتباط قاعده «لاضرر» با تکالیف فرهنگی که در ذات خود همراه با ضرر است: 1. یک نگاه این است که بگوییم این قاعده در این موارد کارایی ندارد؛ مانند جهاد؛ 2. ممکن است گفته شود در این مسائل قاعده لاضرر جاری است اما باید اهم و مهم کرد. در نسبت میان ادله جهاد و قاعده «لاضرر» نیز بر تقدم ادله جهاد حکم می‌شود. هرچند شارع اعلان داشته است «لا ضرر و لا ضرار»؛ اما ذات تکلیف جهاد، ضرری است. بااین‌حال، تقدم ادله جهاد بر «لاضرر» بسیار روشن است. ضرر یک امر نسبی است و وابسته به مورد فعالیت فرهنگی است. اگر مورد کم‌اهمیت باشد، نباید هیچ ضرری را متحمل شد. اگر اهمیت آن بیشتر باشد، تحمل ضرر کم اشکال ندارد. اگر از اموری باشد که اهمیت آن فراوان است و شارع در هیچ شرایطی به ترک آن راضی نیست، این شرط ساقط می‌شود. برای نمونه آنجاکه اصل دین درخطر باشد، نجات آن بر هر مسلمانی واجب است و تحمل هر نوع ضرر مالی و جانی اشکالی ندارد. بنابراین شرط عدم ضرر در تکالیفِ متعارف است؛ اما در تکالیف بسیار مهم این شرط مُلغی است. ازاین‌رو، تحمل این ضرر مالی و جانی برا امام حسین؟ع؟، به علت اهمیت فراوان موضوع است. البته ممکن است گفته شود در تکلیفی مانند جهاد اگر ضرر فراتر از حال طبیعی جهاد باشد، قاعده «لاضرر» آن را برمی‌دارد. 3. پاسخ سوم این است که در موضوع شناسی، گرفتاری‌های جهاد را منفعت بدانیم نه ضرر. مانند نگاه حضرت زینب که فرمود: «ما رأیتُ إلّا جمیلاٌ» . یعنی تمام آن سختی‌ها، شهادت‌ها، از دست دادن اموال و... در ظاهر خسران و ضرر بود؛ اما در باطن، تجارت پرسودی بود که همه‌اش زیبا بود؛ زیرا در راه خدا و برای نجات دین خدا بود. هر کاری در این راه مقدس انجام گیرد، سراسر زیبایی است. 🔹@feqahat