💡 آیا اندیشه امت گرایان ایرانی، استعمارزده است؟
🖊مهدی افراز
🔸در خلال تحلیل هایی که در دوران طوفان الاقصی و حوادث ما بعد آن مطرح می شود، با دسته ای از تحلیل ها مواجه هستیم که در آن ها روایت واحدی وجود دارد مبنی بر این که جمهوری اسلامی به جهت منفعت طلبی های ملی، خود را از معرکه فلسطین دور نگاه داشته و این خودنگهداری انرژی اجتماعی جامعه ایران را برای حمایت از مردم بی دفاع غزه سرکوب نموده است. روح حاکم بر این تحلیل ها این گزاره است که ایران به جهت ترجیح منافع ملی خود بر منافع امت اسلامی در حال جای خالی دادن از آرمان فلسطین است.
🔹بنیان اصلی این دیدگاه، بر فهم خاصی از امر ملیت و نسبت آن با مقوله امت است و آن چنان که در ادامه خواهد آمد این رویکرد در ذهنیت و تصویرش از ملی گرایی در یک فریم استعماری گرفتار شده است. در توضیح باید گفت که در یکصد سال گذشته مقوله امر ملی، منفعت ملی و ملی گرایی در دو پارادایم مختلف تحقق یافته است که خلاصه آن در دوگانه ملی گرایی کوبنده - ملی گرایی سازنده و متفرع بر آن امت گرایی کوبنده- امت گرایی سازنده قابل صورت بندی است.
🔸ملی گرایی کوبنده همان ناسیونالیسم است، خاستگاه آن نژاد گرایی اروپایی خصوصا آلمان نازی است که در برابر انترناسیونالیسم کلیسا شکل گرفت و تاکیدش بر هویت های قومی - نژادی است که توانست با کوبیدن هویت امت مسیحی، ملت سازی کند. این سبک از ملی گرایی در منطقه غرب آسیا همان ملی گرایی استعماری است، چون استعمار پس از فروپاشاندن خلافت عثمانی تلاش داشت در این منطقه با تاکید بر هویت های قومی چون پان عربیسم، پان ترکیسم، پان کردیسم، پان ایرانیسم و ... نوعی لبه های درگیری دائمی ایجاد نماید که هویت و شخصیت ملت های مختلف با کوبیدن هویت های دیگر ملل و در نتیجه سلب هویت امت اسلامی برساخت شود.
🔹ملی گرایی کوبنده در ذات خود معارض امت گرایی است، این ملی گرایی چون ساختار واحد سیاسی اسلامی را خلافت قلمداد می کند همواره پروژه ملت سازی را در عرض امت سازی تعریف کرده و لذا منافع امتی را تهدیدی برای منافع ملی شناسایی می نماید.
🔸در برابر این ملی گرایی، سنخ دیگری از ملی گرایی تحقق داشته است، که می توان آن را ملی گرایی سازنده نامید. این ملی گرایی مبتنی بر این نگاه است که واحد سیاسی امت، نه خلافت که دولت ملی است. ملی گرایی سازنده اساسا اتوپیای ساخت یک ساختار سیاسی واحد در یک سرزمین واحد را برای مسلمین ندارد و لذا ساخته شدن ملتش را در طول ساخت یابی امت دانسته و تامین منافع ملی را عین تکمیل منافع امتی قلمداد می کند و به همین جهت معتقد است، تنها مسیر برای بهره مندی از یک امت قوی، ساختن ملت های قوی است.
🔹دوگانه کوبنده- سازنده عینا در جریان امت گرایی نیز سریان پیدا می کند؛ نوستالژی امت گرایی کوبنده خلافت عثمانی و عباسی است و لذا همواره امر ملی را در منافات با آموزه های اسلامی دانسته و با نفی ادبیات ملی در اندیشه احیای خلافت، امپراطوری مسلمین و دارالاسلام به سر می برد و عظمت و مجد اسلام را در احیای خلافت می داند. حاکمیت داعش نماینده این امت گرایی در عصر حاضر است، داعش تعینی از نفی هویت های ملی - قومی برای بازیابی امت در قالب خلافت اسلامی است.
ادامه 🔽🔽