🔷عاقبت #میرزا_کوچک_خان؛ مرگ یا شهادت؟!
🔻درباره چگونگی آسمانی شدن میرزا کوچک، روایات متفاوتی وجود دارد.
1️⃣ «ابراهیم فخرایی» مترجم، منشی مخصوص میرزاکوچک‌خان و سخنگوی نهضت جنگل در صفحه ۳۹۰ کتاب «سردار جنگل» از «رضا نام اسکستانی» به عنوان کسی که سر میرزا را ـ پس از فوت او ـ از بدنش جدا کرده نام برده و عکس او را نیز در این کتاب آورده است، اما توضیحی درباره اینکه آن عکس را چطور و از کجا به دست آورده نداده است.
2️⃣ «میرزا محمدعلی خمامی» معروف به «محمدعلی گیلک»، «وزیر فواید عامه»ِ نهضت جنگل بود و کتابی تحت عنوان «تاریخ انقلاب جنگل» دارد، در این کتاب روایت دیگری از نام قاتل میرزا و نحوه شهادت ایشان به چشم می‌خورد، گیلک در صفحه ۵۰۹ کتاب خود، کسی که سر از تن میرزا جدا کرد را «سرخان نام خلخالی اَسکِستانی» معرفی کرده و نوشته است:
«بعد از آمدن از گیلوان خبر فوت آن مرحوم [میرزا کوچک خان] به گیلان می‌رسد چند نفر قزاق با کسان سردار مقتدر از طالش به‌طرف خلخال حرکت می‌کنند، وقتی به خانقاه می‌رسند که اهالی جمع شده مذاکره می‌کردند که جنازه را جنب بقعه خانقاه دفن کنند، فوراً از دفن مانع شدند، شبانه فتح اله خان، آدم سردار مقتدر طالش و «سرخان نام خلخالی اَسکِستانی» بی‌خبر از همراهان خود و اهالی سر آن شهید راه وطن را با یک طرز فجیعی از بدن جدا ساختند، اهالی مطلع می‌شوند اجتماع کردند سر را بگیرند ممکن نشد توی کیسه گذاشته بردند «از قرار تقریر» کسانی که در آنجا بودند گویا هنگام بریدن سر نفس هنوز تمام نشده بود و خون به قسمی جاری گردید که قبر پر از خون شد».
3️⃣ در صفحه ۱۴ روزنامه اطلاعات به تاریخ سوم اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۴۲ به‌طورکلی روایت متفاوت دیگری از نحوه شهادت میرزا، نه در گیلَوانِ خلخال که در جنگل‌های فومنات دیده می‌شود. در این گزارش شخصی به نام «علی‌اصغر رضایی» ماجرا را اینگونه روایت می‌کند که:
«به‌ناچار با تفنگ به جنگ او رفتیم و در فومنات او را محاصره کردیم و پس از آتش زدن جنگل او را دستگیر کردیم و کشتیم ولی کسی باور نمی‌کرد که ما بتوانیم میرزا کوچک خان را بکشیم، درنتیجه من شبانه سر میرزا کوچک خان را از تنش جدا کردم و آن را به ترک اسبم بستم، ابتدا به رشت رفتم و سر میرزا کوچک خان را به معرض نمایش گذاشتم و سپس آن را به تهران آوردم».
4️⃣ در گزارشی که فارس از آخرین روز زندگی میرزا کوچک خان منتشر کرده آمده است:
«بعد از نماز در همان سرما و برف کوهستان، راهی ارتفاعات جهت عزیمت به خلخال شدند؛ وقتی که به ارتفاع رسیدند، سرما توان گائوک را گرفته و در حالی که تا کمر در برف فرو رفته بود، در همان جا زمین‌گیر شد. میرزا که جلوتر می‌رفت، برای کمک به یار وفادارش برگشت اما فایده‌ای نداشت، او از شدت سرما جان داده بود. حال، میرزا در ارتفاعات ییلاقات «ماسال» تنها مانده و مسیر کاملاً از برف پوشیده است، میرزا حدود 500 متر از گائوک فاصله نگرفته که خود او نیز از سوز بادهای صبحگاهی کوهستان دوام نیاورد و از هوش رفت.
ساعت‌ها بعد گروهی متوجه پیکرهای بی‌جان می‌شوند، میرزا را نمی‌شناسند اما چون ساعت او را می‌بینند، گمان می‌کنند که از اربابان است، او را به قتل می‌رسانند».
🔸علاوه بر نحوه رحلت و یا شهادت میرزا کوچک خان، سرانجام همسر و فرزند او نیز کماکان در ابهام است.
🔹با توجه به اهمیت سرگذشت روحانی مبارزی که هم‌زمان سه حکومت ایران و روس و انگلیس برای سرنگونی او هم‌داستان شده بودند، بررسی این روایت‌های مغشوش و پژوهش درباره چگونگی وفات یا شهادت او ضروری به نظر می‌رسد.
🆔 @ss_alavi_ir