بسم الله الرحمن الرحیم تفسیر نور(آیه 220 سوره بقره): «فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْيَتَامَى قُلْ إِصْلاَحٌ لَّهُمْ خَيْرٌ وَإِنْ تُخَالِطُوهُمْ فَإِخْوَانُكُمْ وَاللّهُ يَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ وَلَوْ شَاء اللّهُ لأعْنَتَكُمْ إِنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ» (220) ترجمه : (تا اندیشه كنید) در دنیا و آخرت. و از تو درباره یتیمان مى پرسند، بگو: اصلاح امور آنان بهتر است و اگر زندگى خود را با زندگى آنان بیامیزید (مانعى ندارد،) آنها برادران (دینى) شما هستند. خداوند، مفسد را از مصلح باز مى شناسد و اگر خدا مى خواست شما را به زحمت مى انداخت، (و دستور مى داد در عین سرپرستى یتیمان، زندگى و اموال آنها را بكلّى از اموال خود جدا سازید، ولى خداوند چنین نمى كند.) همانا او عزیز و حكیم است. نکته ها : جمله «فى الدنیا والاخرة»، یا مربوط به مسئله انفاق است كه در آیه قبل آمده است، یعنى انفاق شما براى آسایش دنیا و آخرت باشد، نه همه مال را خرج كنید كه باعث زحمت شما در دنیا شود، و نه بخل ورزید كه مایه محرومیّت شما از ثواب آخرت باشد، [ترجمه مرحوم الهى قمشه اى] و یا اینكه مربوط به تفكّر باشد كه در پایان آیه قبل اشاره شد. یعنى انسان باید در مسائل دنیا و آخرت فكر كند و براى آخرت خود از همین دنیا چیزى را كسب كند و در مبدأ و معاد و اسرار هستى و آفریده ها و قوانین حاكم فكر كند و تا آنجا كه مى تواند، مسائل را با تعقّل و اندیشه قبول كند هر چند شرط پذیرش مكتب، آگاهى بر همه اسرار نیست. [تفسیرالمیزان، ذیل آیه] در تفاسیر آمده است: وقتى آیه دهم سوره نساء نازل شد، كه خوردن مال یتیم، خوردن آتش است، افرادى كه در منزل یتیمى داشتند به اضطراب افتادند. برخى یتیمان را از خانه بیرون كردند وبعضى ظرف وغذاى یتیم را جدا نمودند به طورى كه براى یتیم و صاحب خانه مشكلاتى بوجود آمد. آنان به حضور پیامبر صلى الله علیه وآله رسیده و از رفتار با یتیمان سؤال نمودند، پیامبر جواب داد: اصلاح امور یتیمان، از رها كردن آنهابهتر است، نباید به خاطر آمیخته شدن اموال آنان با اموال خودتان، ایتام را رها كرده و از مسئولیّت اداره آنها شانه خالى كنید، آنان برادران دینى شما هستند و مخلوط شدن اموال آنان با زندگى شما، در صورتى كه هدف، حیف و میل اموال آنها نباشد مانعى ندارد و بدانید خداوند مفسد را از مصلح باز مى شناسد. پیام ها : - دنیا وآخرت را سطحى ننگرید و در آن فكر كنید. «یتفكّرون فى الدنیا و الاخرة» - رها كردن كار یتیمان، مصلحت نیست، بلكه به نیّت خیر و با چشم برادرى معاشرت نمودن با آنان مصلحت است. «قل اصلاح لهم خیر» - هرگونه اصلاح در وضعیّت یتیمان، ارزش است. كلمه «اصلاح» به صورت مطلق آمده تا شامل همه ى اصلاحات اعمّ از اصلاح مالى، علمى، عملى، تربیتى و دینى بشود. «اصلاح لهم خیر» - یتیمان، نه برده و نه فرزند ما هستند، بلكه برادر كوچك ما و جزء خود ما هستند. «فاخوانكم» - نه افراط و نه تفریط، نه به نام اصلاح، اموال ایتام را بخورید و نه از ترس فساد، آنان را رها كنید كه خداوند مصلح و مفسد را مى شناسد. «واللّه یعلم المفسد من المصلح» - اگر بدانیم خداوند افكار ونیات ما را مى داند، فساد و خلاف نمى كنیم. «واللّه یعلم المفسد» - تكلیفِ فوق طاقت در اسلام نیست. «لو شاء اللّه لاعنتكم» - آسان گیرى دستورات، كارى حكیمانه است. «لو شاء اللّه لاعنتكم انّ اللّه عزیز حكیم»

بسم الله الرحمن الرحیم تفسیر نور(آیه 222 سوره بقره): وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْمَحِيضِ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُواْ النِّسَاء فِي الْمَحِيضِ وَلاَ تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّىَ يَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ أَمَرَكُمُ اللّهُ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ (222) ترجمه : و از تو درباره حیض (ایام عادت ماهانه زنان) سؤال مى كنند، بگو: آن مایه ى رنج و آزار است، پس در حالت قاعدگى از (آمیزش با) زنان كناره گیرى كنید، و با آنها نزدیكى ننمایید تا پاك شوند. پس هنگامى كه پاك شدند (یا با غسل كردن طاهر شدند)، آنگونه كه خداوند به شما فرمان داده با آنها آمیزش كنید. همانا خداوند توبه كنندگان را دوست دارد و پاكان را نیز دوست دارد. نکته ها : درباره برخورد با زنان در ایام حیض، یهود بسیار سخت گیر و نصارى بى تفاوتند. در تورات مى خوانیم: هركس زن را در حال حیض لمس كند، تا شام نجس است. رختخواب آن زن نجس و هر كجا بنشیند نجس است. هركس بستر او را لمس كند باید لباس خود را بشوید. و هركس چیزى را كه او بر آن نشسته لمس كند باید خود را بشوید و تا شام نجس است. و اگر مرد با او هم بستر شود تا هفت روز نجس است. و اگر روزهاى بیشتر از قاعده خون ببیند، نجس است. [تورات، سفر لاویان، از جمله نوزدهم تا بیست و نهم] در مقابل این حكمِ سخت تورات، نصارى حتّى آمیزش جنسى را در ایّام حیض جایز مى دانند. امّا اسلام، راه میانه و اعتدال را برگزیده و در ایّام حیض، تنها آمیزش جنسى را ممنوع دانسته است، و هرگونه معاشرت و نشست و برخاست با زنان هیچگونه مانعى ندارد. اسلام، دین جامعى است و براى هر یك از سؤال هاى مورد طرح در زندگى بشرى پاسخى دارد. در آیات قبل بارها با جمله ى «یسئلونك» سؤالات مردم از رسول اكرم صلى الله علیه وآله را نقل و پاسخ هاى آنرا بیان نمود. گاهى سؤال از جنگ است و گاهى از قمار و شراب، و گاهى از انفاق. و در این آیه نیز سؤال از مسائل زنان. این نشانه ى جامعیّت یك مكتب است كه حتّى در مورد آمیزش جنسى، احكام دارد و مى فرماید: «من حیث امركم اللّه» یعنى خداوند در تمام مسائل جزئى و كلّى، مادّى و معنوى فرمان دارد. زن در ایام حیض به لحاظ جسمى، آمادگى آمیزش جنسى ندارد و كسالت و اختلال مزاج كه براى زن پیش مى آید، او را نسبت به آمیزش بى نشاط مى سازد. همچنین در این ایام كه رحم زن در حال تخلیه خون است، آمادگى پذیرش نطفه را ندارد و طبق اظهار نظر دانشمندان، ممكن است انتقال آلودگى هاى خون از مجراى مرد، او را براى همیشه عقیم سازد. در روایات نیز آمده است: اگر فرزندى در این ایام نطفه اش منعقد شود، به لحاظ جسمى و روحى مشكلاتى خوهد داشت. [وسائل، ج 2، ص 568. تفسیر نورالثقلین، ج 1، ص 178 ] پیام ها : 1- انبیا، مرجع و پاسخ گوى سؤالات مردم هستند. «یسئلونك عن المحیض» - در سؤال كردن، حیا بى معنا است. «یسئلونك عن المحیض» - بیان دلیل و فلسفه احكام، در پذیرش آن مؤثر است. در این آیه ابتدا دلیل حرمت مقاربت را بیان فرموده و سپس دستور به عدم نزدیكى مى دهد. «هو اذىً فاعتزلوا النساء» - احكام الهى بر اساس حفظ مصالح ودفع مفاسد مى باشد. «هو اذًى فاعتزلوا النساء فى المحیض» - قاعدگى، دوره اى سخت براى زن است. «هو اذىً» - كسب لذّت از همسر هم حدّ ومرزى دارد. «فاعتزلوا النساء فى المحیض» - همسر باید مراعات همسر را بكند. اكنون كه او در ناراحتى است، شما كام گیرى نكنید. «فاعتزلوا النساء فى المحیض» - آمیزش جنسى باید همراه با رعایت بهداشت باشد. «حتى یطهرن» - در آمیزش با همسر، باید احكام الهى مراعات شود. «فاذا تطهّرن فاتوهنّ من حیث امركم اللّه» - اگر مقاربتى انجام گرفت وتوبه كردید، خداوند شما را مى بخشد. «انّ اللّه یحبّ التّوابین» - توبه و برگشت از لغزش، راه محبوبیّت نزد خداوند است. «یحبّ التوّابین» - علاقه و محبّت خود را نسبت به نادمان و توبه كنندگان اظهار كنیم. «انّ اللّه یحبّ التوابین»

بسم الله الرحمن الرحیم تفسیر نور(آیه 224 سوره بقره): وَلاَ تَجْعَلُواْ اللّهَ عُرْضَةً لِّأَيْمَانِكُمْ أَن تَبَرُّواْ وَتَتَّقُواْ وَتُصْلِحُواْ بَيْنَ النَّاسِ وَاللّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ (224) ترجمه : براى نیكى كردن و پروا داشتن واصلاح بین مردم، خدا را دستاویز سوگندهاى خود قرار ندهید. همانا خداوند شنوا و دانا است. نکته ها : در تفاسیر متعدّد از جمله مجمع البیان و روح البیان در شأن نزول این آیه آمده است كه میان داماد و دخترِ یكى از یاران پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله) به نام عبداللّه بن رواحه اختلافى پیش آمد، او سوگند یاد كرد كه براى اصلاح كار آنها هیچ دخالتى نكند. آیه نازل شد و اینگونه سوگندها را ممنوع ساخت. كلمه «أیمان» جمع «یمین» به معناى سوگند. و كلمه ى «عُرضة» به معناى «در معرض قرار دادن» است. سوگند را وسیله اى براى توجیه وفرار از مسئولیّت خود قرار ندهید وبه هر مناسبتى از خداوند ونام مقدّس او خرج نكنید، این كار خود نوعى جرأت و بى ادبى است. امام صادق(علیه السلام) فرمود: «لاتحلفوا باللّه صادقین و لا كاذبین» [بحار، ج 76، ص 47] نه راست و نه دروغ، به خدا سوگند یاد نكنید. پیام ها : - احترام نام خداوند و مقدّسات باید حفظ شود. «ولا تجعلوا اللّه عرضة لایمانكم» - سوگند، نباید مانع انجام كار نیك واصلاح میان مردم قرار گیرد. «لاتجعلوا اللّه عُرضة لایمانكم» - ارزشهاى والا و كارهاى خیر، نباید با بهانه هاى بى جا ترك شوند. «أن تبرّوا» - به هوش باشید كه خداوند گفتارها را مى شنود و ناگفته ها را نیز مى داند. براى هر سخن و فكرى، حسابى باز كنید. «سمیع علیم»

بسم الله الرحمن الرحیم تفسیر نور(آیه 225 سوره بقره): لاَّ يُؤَاخِذُكُمُ اللّهُ بِاللَّغْوِ فِيَ أَيْمَانِكُمْ وَلَكِن يُؤَاخِذُكُم بِمَا كَسَبَتْ قُلُوبُكُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ حَلِيمٌ (225) ترجمه : خداوند، شما را به خاطر سوگندهاى لغو (كه بدون قصد یاد كرده اید،) مؤاخذه نمى كند، امّا به آنچه دلهاى شما (از روى اراده و آگاهى واختیار) كسب كرده، مؤاخذه مى كند وخداوند آمرزنده وحلیم (بردبار) است. نکته ها : سوگندهایى كه از روى بى توجّهى و یا در حال عصبانیّت و بدون فكر و اراده و یا پر حرفى وعجله و سبق لسان از انسان سرمى زند، ارزش حقوقى ندارد. مسئولیّت، تنها در برابر سوگندهایى است كه با توجّه و در حال عادّى، به نام مقدّس خداوند براى انجام كار مفید یاد شود. این قبیل سوگندها شرعاً واجب الاجرا مى باشد و شكستن آن حرام مى باشد و كفّاره آن عبارت است از: اطعام ده فقیر، یا اعطاى لباس به آنها، و یا آزاد كردن یك برده و در صورت عدم امكان هیچ یك از اینها، سه روز روزه گرفتن. [مائده، 89] پیام ها : - مسئولیّت انسان، وابسته به اراده و انتخاب اوست. خداوند لغزش هایى را كه در شرائط غیر عادّى از انسان صادر شود، مى بخشد. «لا یؤاخذكم اللّه باللغو» - انگیزه و نیّت، ملاك ثواب وعقاب است. «كسبت قلوبكم» - یكى از جلوه هاى حِلم ومغفرت الهى، گذشت از خطاهاى غیر عمدى انسان است. «لا یؤاخذكم اللّه... غفور رحیم»

بسم الله الرحمن الرحیم تفسیر نور(آیه 229 سوره بقره): الطَّلاَقُ مَرَّتَانِ فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ وَلاَ يَحِلُّ لَكُمْ أَن تَأْخُذُواْ مِمَّا آتَيْتُمُوهُنَّ شَيْئاً إِلاَّ أَن يَخَافَا أَلاَّ يُقِيمَا حُدُودَ اللّهِ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ يُقِيمَا حُدُودَ اللّهِ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْهِمَا فِيمَا افْتَدَتْ بِهِ تِلْكَ حُدُودُ اللّهِ فَلاَ تَعْتَدُوهَا وَمَن يَتَعَدَّ حُدُودَ اللّهِ فَأُوْلَـئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ (229) ترجمه : طلاق (رجعى كه امكان رجوع وبازگشت دارد، حداكثر) دو مرتبه است. پس (در هر مرتبه) یا باید به طور شایسته همسر خود را نگهدارد و (آشتى نماید،) یا با نیكى او را رها كند (و از او جدا شود.) و براى شما مردان روا نیست كه چیزى از آنچه به همسرانتان داده اید، پس بگیرید مگر اینكه دو همسر بترسند كه حدود الهى را بر پا ندارند. پس اگر بترسید كه آنان حدود الهى را رعایت نكنند، مانعى ندارد كه زن فدیه و عوض دهد. (و طلاق خُلع بگیرد.) اینها حدود و مرزهاى الهى است، پس از آن تجاوز نكنید. و هر كس از حدود الهى تجاوز كند پس آنان ستمگرانند. نکته ها : در جاهلیّت، طلاق دادن و رجوع كردن به زن، امرى عادّى و بدون محدودیّت بود.امّا اسلام، حداكثر سه بار طلاق و دو بار رجوع را جایز دانست تا حرمتِ زن و خانواده حفظ شود. [تفسیر مجمع البیان] در اسلام، طلاق امرى منفور و بدترین حلال نام گذارى شده است، ولى گاهى عدم توافق تا جایى است كه امكان ادامه زندگى براى دو طرف نیست. در این آیه علاوه بر طلاق رجعى كه از سوى مرد است، طرح طلاق خُلع كه پیشنهاد طلاق از سوى زن است نیز ارائه شده است. به این معنا كه زن، مهریه خود یا چیز دیگرى را فداى آزاد سازى خود قرار دهد و طلاق بگیرد. تعدّد طلاق، براساس تعدّد رجوع و بقاى ازدواج است. كسى كه در یك جلسه مى گوید: «من سه بار طلاق دادم»، در واقع یك طلاق صورت گرفته است. چون یك ازدواج را بیشتر قطع نكرده است. لذا بر اساس فقه اهل بیت علیهم السلام، چند طلاق باید در چند مرحله باشد و یكجا واقع نمى شود. زیرا به مصلحت نیست كه زندگى خانوادگى در یك جلسه و با یك تصمیم براى همیشه از هم بپاشد. [با عنایت به همین موضوع بود كه شیخ محمود شلتوت، مفتى اعظم مصر و رئیس دانشگاه الازهر گفت: من در مسئله طلاق، فقه شیعه را ترجیح مى دهم] پیام ها : - در قطع رابطه با دیگران، نباید آخرین تصمیم را یك مرتبه گرفت، بلكه باید میدان را براى فكر و بازگشت باز گذاشت. «الطلاق مرّتان» - آزار و ضرر رسانى به همسر، ممنوع است. مرد نباید به قصد كام گرفتن یا ضربه روحى زدن به زن، به او رجوع نموده و سپس او را رها كند. «فامساك بمعروف» - در همسر دارى باید از سلیقه هاى شخصى و ناشناخته دورى كرد و به زندگى عادّى و عرفى تن در داد. «امساك بمعروف» - تلخى جدایى را با شیرینى هدیه و احسان جبران كنید. «او تسریح باحسان» - طلاق، نباید عامل كینه، خشونت و انتقام باشد، بلكه در صورت ضرورتِ طلاق، نیكى و احسان شرط اساسى است. «أو تسریح باحسان» - اصل در زندگى، نگهدارى همسر است، نه رها كردن او. كلمه «امساك» همه جا قبل از كلمه «تسریح» آمده است. «فامساك بمعروف او تسریح باحسان» - حقوق و احكام در اسلام، از اخلاق و عاطفه جدا نیست. كلمات «احسان» و «معروف» نشانه ى همین موضوع است. «فامساك بمعروف او تسریح باحسان» - مراعات حقوق، لازم است. مرد، حقّ ندارد از مهریه زن كه حقّ قطعى اوست چیزى را پس بگیرد. «لا یَحلّ لكم أن تأخذوا ممّا آتَیتموهنّ شیئاً» - خواسته هاى مرد و زن باید در چارچوب حدود الهى باشد. «الاّ ان یخافا اَلاّ یقیما حدود اللّه» - تنها نظر زن و شوهر در مورد طلاق كافى نیست، بلكه باید دیگران نیز به ادامه زندگى آنان امیدى نداشته باشند. «یخافا... فان خفتم» گاهى زن و شوهر مى گویند: با هم توافق اخلاقى نداریم، امّا این حرف برخاسته از هیجان آنهاست. لذا قرآن در كنار خوف زن وشوهر «یخافا» پاى مردم را به میان كشیده كه آنان نیز این ناسازگارى را درك كنند. «خفتم» - در تصمیم گیرى ها باید محور اصلى، اقامه ى حدود الهى و انجام وظایف باشد. اگر حدود الهى مراعات مى شود ازدواج باقى بماند وگرنه طلاق مطرح شود. «فان خفتم ألاّ یقیما حدود اللّه» - طرحِ «طلاق خُلع» براى آن است كه زن بتواند خود را از بن بست خارج سازد. «افتدت به» - اسلام با ادامه زندگى به صورت تحمیلى و با اجبار و اكراه، موافق نیست. در صورتى كه زن به اندازه اى در فشار است كه حاضر است مهریه ى خود را ببخشید تا رها شود، اسلام راه را براى وى باز گذاشته است. البتّه مرد ملزم به پذیرش طلاق خلع نیست. «فلا جناح علیهما فیما افتدت به» - شكستن قانون الهى، ظلم است. «و من یتعد حدوداللّه فاولئك هم الظّالمون»

بسم الله الرحمن الرحیم تفسیر نور(آیه 230 سوره بقره): فَإِن طَلَّقَهَا فَلاَ تَحِلُّ لَهُ مِن بَعْدُ حَتَّىَ تَنكِحَ زَوْجاً غَيْرَهُ فَإِن طَلَّقَهَا فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَن يَتَرَاجَعَا إِن ظَنَّا أَن يُقِيمَا حُدُودَ اللّهِ وَتِلْكَ حُدُودُ اللّهِ يُبَيِّنُهَا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ (230) ترجمه : پس اگر (بعد از دو طلاق و دو رجوع، براى بار سوم) او را طلاق داد، دیگر آن زن بر او حلال نخواهد بود، مگر آنكه به نكاح مرد دیگرى درآید (و با او آمیزش نماید.) پس اگر (همسر دوّم) او را طلاق داد، مانعى ندارد كه به یكدیگر بازگشت كنند (و زن با همسر اوّل خود مجدّداً ازدواج نماید.) البتّه در صورتى كه امید داشته باشند حدود الهى را برپا دارند. و اینها حدود الهى است كه خداوند آن را براى افرادى كه آگاهند بیان مى كند. نکته ها : در اسلام بعضى از مقرّرات، جهت جلوگیرى از تصمیمات عجولانه به چشم مى خورد. مثلاً: الف: هر كسى بنا دارد زن خود را طلاق دهد، باید زن در حال پاكى بوده و طلاق در برابر دو شاهد عادل باشد. باید تا مدّتى هزینه زن را بپردازد و زن در این مدّت مى تواند با آرایش كردن، خود را به مرد عرضه كند. هر یك از این شرائط مى تواند از طلاق هاى عجولانه جلوگیرى كند. ب: مردم براى گفتگوهاى خصوصى با پیامبر بسیار هجوم مى كردند، خداوند دستور داد هر كس با پیامبر سخن خصوصى دارد، مقدارى صدقه بدهد و بعد گفتگو كند. این قانون براى جلوگیرى از طرح سؤالات غیر ضرورى بود. [مجادله، 12] به هر حال شرط ازدواج با شوهر دیگر و طلاق دادن او، براى همسرِ شوهر اوّل شدن، یكى دیگر از نمونه هاى قوانین سرعت گیر در اسلام است. پیام ها : - مردان نباید از اختیارات خود سوء استفاده كنند و باید بدانند كه اختیار آنها براى طلاق، محدود است. از امام رضا علیه السلام روایت شده است كه فرمود: طلاق را سبك نگیرید و به زنان ضرر نرسانید. [من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 502] «فلا تحلّ له» - امید به زندگى براساس احكام الهى، شرط ازدواج است. «ان ظنّا ان یقیما حدود اللّه» - مسلمانان بدانند كه حدود الهى، تنها در نماز، زكاة، حج و جهاد نیست، مراعات مسائل خانوادگى نیز از حدود الهى است. «تلك حدود اللّه» - هر كسى اسرار و حكمت مقرّرات الهى را نمى داند. مردم عادّى، ظاهر دستورات و آگاهان، روح و عمق آن را مى بینند. «لقوم یعلمون»

بسم الله الرحمن الرحیم تفسیر نور(آیه 231 سوره بقره): وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النَّسَاء فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَلاَ تُمْسِكُوهُنَّ ضِرَاراً لَّتَعْتَدُواْ وَمَن يَفْعَلْ ذَلِكَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ وَلاَ تَتَّخِذُوَاْ آيَاتِ اللّهِ هُزُواً وَاذْكُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ عَلَيْكُمْ وَمَا أَنزَلَ عَلَيْكُمْ مِّنَ الْكِتَابِ وَالْحِكْمَةِ يَعِظُكُم بِهِ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ (231) ترجمه : و هنگامى كه زنان را طلاق دادید و به پایان مهلت (عدّه) رسیدند، پس یا به طرز شایسته آنها را نگاه دارید (و آشتى كنید) و یا آنها را به طرز پسندیده اى رها سازید. و براى آزار رسانیدن، آنان را نگاه ندارید تا (به حقوقشان) تعدّى كنید و كسى كه چنین كند، به خویشتن ظلم كرده ومبادا آیات خدا را به مسخره بگیرید. ونعمتى ر ا كه خداوند به شما داده و كتاب آسمانى و حكمتى را كه بر شما نازل كرده و شما را با آن پند مى دهد، یاد كنید و از خدا پروا داشته و بدانید خداوند به هر چیزى آگاه است. نکته ها : هر كجا زمینه ى انحراف و ظلم و خطر بیشتر است، هشدارها و سفارش ها نیز باید بیشتر باشد. با آنكه در دو آیه ى قبل فرمود: «فامساك بمعروف او تسریح باحسان» بار دیگر در این آیه مى فرماید: «فامسكوهنّ بمعروف او سرّحوهنّ بمعروف» زیرا شرایط روحى زن و مرد در موقع جدایى، عادّى نیست و زمینه ى انتقام و آزار رسانى بسیار وسیع و خطر ظلم و تعدّى فراوان است. در ظلم و تعدى به حقوق زن، خود مرد نیز زجر مى كشد. زن و مرد در نظام آفرینش جزء یك پیكرند وظلم به عضوى، ظلم به تمام اعضا است. كسى كه به زن ظلم كند به استقبال كیفر الهى رفته و لذا به خودش نیز ظلم كرده است. پیام ها : - اسلام، زندگىِ همراه با صفا و محبّت را مى خواهد، نگاهدارى همسر به قصد آزار او حرام است. «ولاتمسكوهنّ ضراراً لتعتدوا» - كسانى كه با همسر خود بدرفتارى مى كنند، متجاوزند. [آنان كه متجاوز به حدود و حقوق دیگران باشند، مورد مهر و محبّت خداوند قرار نمى گیرند. «انّ اللّه لایحّب المعتدین»بقره، 190] «لتعتدوا» - ظلم به زن، ظلم به خویشتن است. «فقد ظلم نفسه» - ازدواج، یكى از آیات بزرگ الهى است [و من ایاته ان خلق لكم من أنفسكم أزواجاً لتسكنوا الیها و جعل بینكم مودّة و رحمةً« از آیات الهى آن است كه براى شما از خودتان،همسرانى آفرید تا وسیله آرامش شما باشند و بین شما و آنان موّدت و رحمت قرار داد. روم، 21] و نباید با طلاق هاى بى مورد یا نگاهدارى همسر به قصد آزار او، این قانون مقدّس استهزا شود. «ولا تتخذوا آیات اللّه هزواً» - به جاى كینه ها و ضعف ها وتلخى ها از نعمت ها یاد كنید. مشكلات اندك خانوادگى را در كنار میلیون ها نعمت الهى چیزى نشمارید. «واذكروا نعمت اللّه علیكم» - براى بهبود روابط زناشویى، توجّه به احكام و مواعظ كتاب آسمانى وتقوا لازم است. «واذكروا... ما انزل علیكم من الكتاب و الحكمة یعظكم به واتقوا اللّه» - كسى كه خود را در محضر خدا بداند، از گناه پرهیز مى كند. «واتقوا اللّه واعلموا ان اللّه بكل شى ء علیم» - اگر هدفتان از طلاق، ظلم به همسر و سوء استفاده باشد، باید بدانید كه خداوند آگاه است. «انّ اللّه بكل شى ء علیم»